Δεξιότητες που απαιτούνται στην αγορά εργασίας σήμερα και στο μέλλον

Στο μεσοδιάστημα μέχρι το 2025, σε όλα τα επίπεδα δεξιοτήτων θα αυξάνεται συνεχώς το πλήθος των θέσεων εργασίας που δεν υποκαθίστανται εύκολα από την τεχνολογία, τις οργανωτικές αλλαγές ή την ανάθεση σε υπεργολάβους. Θα είναι εκείνες οι θέσεις που προϋποθέτουν

• σκέψη,
• επικοινωνία,
• οργάνωση και
• λήψη αποφάσεων από τον εργαζόμενο.

Νέες απαιτούμενες δεξιότητες στην Ελλάδα για όλα τα επαγγέλματα

Σε ό,τι αφορά τη ζήτηση σε δεξιότητες, από τη βιβλιογραφία και ιδιαίτερα από τις συνεντεύξεις προκύπτουν τα εξής γενικά συμπεράσματα:

• Καλή γνώση της μητρικής γλώσσας
• Βασικές γνώσεις αριθμητικής και μαθηματικών
• Βασικές γνώσεις οικονομικών (π.χ. κοστολόγηση)
• Καλή γνώση αγγλικών
• Γνώση της ρωσικής γλώσσας στον τουρισμό και την εστίαση
• Ικανότητες συνεργασίας στο πλαίσιο μιας ομάδας
• Δεξιότητες συναισθηματικής νοημοσύνης (στο βαθμό που μπορούν να αποκτηθούν μέσα από εκπαίδευση και συστηματική προσπάθεια)
• Δεξιότητα αξιοποίησης του διαδικτύου
• Επικοινωνιακές δεξιότητες στον τομέα παροχής υπηρεσιών (στο πλαίσιο στρατηγικών της επιχείρησης με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη)

Οριζόντιες δεξιότητες που θεωρούνται προτεραιότητα από τις μικρές επιχειρήσεις στην Ελλάδα σήμερα

• Τεχνικές εξυπηρέτησης πελατών και marketing,
• δημιουργία επιχειρηματικών σχεδίων,
• διαφήμιση και αντιμετώπιση του ανταγωνισμού,
• δεξιότητα επίλυσης προβλημάτων,
• ανάπτυξη δημιουργικότητας,
• πληροφορική-δεξιότητες υπολογιστών σε αρχικό και εξειδικευμένο επίπεδο

Η πελατοκεντρική τάση που τονίστηκε στις συνεντεύξεις, σχετικά με τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών πληροφορικής, τουρισμού και εστίασης, καθώς και εμπορίου και υπηρεσιών εν γένει, έχει αντίστοιχες επιπτώσεις στη ζήτηση ειδικοτήτων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με την εξυπηρέτηση και υποστήριξη πελατών. Ενισχύεται και από τη βιβλιογραφία, το εύρημα των συνεντεύξεων ότι ιδιαίτερη σημασία για τη ζήτηση ειδικοτήτων και δεξιοτήτων φαίνεται ότι επιφέρουν οι αλλαγές στις καταναλωτικές τάσεις και συνήθειες. Για παράδειγμα, στον πρωτογενή τομέα και στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων σημειώνεται μια σταθερή ετήσια αύξηση της ζήτησης για τα λεγόμενα λειτουργικά τρόφιμα και τις υπερτροφές, στο πλαίσιο μιας ισχυρής καταναλωτικής κουλτούρας σε σχέση με την υγιεινή διατροφή και μακροβιότητα. Αντίστοιχα παραδείγματα εντοπίζονται στις νέες μορφές τουρισμού, στην αναδυόμενη αγορά του ηλεκτρονικού εμπορίου, κλπ.

Μια σειρά τομείς, όπως προκύπτει κυρίως από τη βιβλιογραφία (πληροφορική, ενέργεια, τρόφιμα, φάρμακο, μεταποίηση), αναμένεται να έχουν αυξημένη ζήτηση στην ελληνική αγορά εργασίας, σε ειδικότητες και δεξιότητες που σχετίζονται με τον ποιοτικό έλεγχο, την ασφάλεια, τον αυτοματισμό και την έρευνα και ανάπτυξη στην παραγωγή προϊόντων.

Ένας άλλος παράγοντας που καθίσταται όλο και πιο σημαντικός, είναι η εξωστρέφεια των επιχειρήσεων, και ειδικότερα προς νέες μεγάλες αγορές, όπως αυτές της Κίνας, Βραζιλίας, Ρωσίας και των Αραβικών κρατών του Κόλπου, πράγμα που σε επίπεδο χρήσιμων δεξιοτήτων μεταφράζεται σε καλή γνώση ξένων γλωσσών και πέραν των αγγλικών, σε δεξιότητες διαχείρισης της διαφορετικότητας (management of diversity), ικανοποίησης του πελάτη, κλπ.

Όσον αφορά στην επιχειρηματικότητα, όλες οι πηγές (βιβλιογραφία και συνεντεύξεις) συμφωνούν ότι και σε επίπεδο παιδείας και σε επίπεδο δεξιοτήτων υφίσταται σημαντικό έλλειμμα στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας. Κατ' επέκταση υπάρχει ζήτηση για στελέχη με αυτά τα προσόντα. Στο πλαίσιο αυτής της ερευνητικής εργασίας του CEDΕFOP τεκμηριώνεται η διεύρυνση και αναβάθμιση της σημασίας των εννοιών της επιχειρηματικότητας και του επαγγελματικού προ­σανατολισμού τα τελευταία χρόνια. Ακολουθούν χαρακτηριστικά σημεία από τη μελέτη:

«Έχει υπάρξει μια αξιοσημείωτη μετατόπιση σε όλη την Ευρώπη σχετικά με την επιχειρηματι­κότητα τα τελευταία χρόνια και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η εκπαίδευση και η Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός έχουν να διαδραματίσουν ένα σημαντικό ρόλο στη στήριξη των μελλοντικών επιχειρηματιών της Ευρώπης. Το να βοηθηθούν τα άτομα να σκέφτονται δημιουργικά και να ενστερνιστούν τις αρχές της καινοτομίας, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του μελλοντικού εργατικού δυναμικού. Δεν είναι απαραίτητο όλοι να γίνουν επιχειρη­ματίες, ωστόσο όλα τα μέλη της κοινωνίας είναι απαραίτητο να αποκτήσουν επιχειρηματικό πνεύ­μα». Το επιχειρηματικό πνεύμα βοηθά τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και την αβεβαιότητα στο χώρο της εργασίας, με επινοητικότητα, ευελιξία και αποτελεσματικότητα.

Η στάση των νέων απέναντι στην επιχειρηματικότητα μπορεί να επηρεαστεί θετικά μέσα από τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Είναι σκόπιμο να αυξηθεί ο αριθμός των ατόμων που δημι­ουργούν και αναπτύσσουν νέες επιχειρήσεις, και στον στόχο αυτό ο επαγγελματικός προσανατο­λισμός μπορεί να συμβάλλει σημαντικά.

Η επιχειρηματική καθοδήγηση και επιμόρφωση πρέπει να κατανοείται σαν μια δια βίου διαδικασία ανάπτυξης της αυτοπεποίθησης, των ικανοτήτων, των στάσεων και των συμπεριφορών του ατόμου. Στενά συνδεδεμένη με την έννοια της επιχειρηματικότητας είναι η δεξιότητα (για ορισμένους η ικανότητα) ηγεσίας.

Από τη βιβλιογραφική διερεύνηση προκύπτει ότι για τους επιχειρηματίες σημαντικό στοιχείο για την πρόσληψη και διατήρηση εργαζομένων παίζουν και γενικές δεξιότητες, όπως το να έχουν οι εργαζόμενοι ένα σταθερό αξιακό σύστημα ηθικής ή να ενστερνίζονται το όραμα της επιχείρησης.

Τέλος, όσον αφορά στο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης και τη συνάφειά του με την αγορά εργασίας, βιβλιογραφία και συνεντεύξεις συμπίπτουν στη διαπίστωση ότι υπάρχει σημαντικό πρόβλημα όσον αφορά στη διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά και τις επιχειρήσεις. Ιδιαίτερα τονίστηκαν οι περιορισμένες δυνατότητες παροχής σε φοιτητές/ σπουδαστές ευκαιριών εξοικείωσης με την αγορά εργασίας, όπως με τη συμμετοχή τους σε projects ή σε προγράμματα πρακτικής άσκησης. Διαπιστώνεται επίσης η ανεπάρκεια υπηρεσιών εξατομικευμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς και ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα αρχικής επαγγελματικής εκπαίδευσης σχεδιάζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η άποψη των παραγωγικών υπουργείων και οι τρέχουσες απαιτήσεις σε δεξιότητες των επαγγελμάτων. Αντιθέτως, όλοι αξιολογούν ως ικανοποιητικό το επίπεδο γνώσεων και θεωρητικής κατάρτισης των σπουδών στην Ελλάδα.

Έρευνα του ΠΑΕΠ από το έτος 2010 με τίτλο Ζήτηση ειδικοτήτων και δεξιοτήτων στην ελληνική αγορά εργασίας. Αποτελέσματα συνεντεύξεων με εκπροσώπους επιχειρήσεων.

Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με εκπροσώπους 28 επιχει­ρήσεων σχετικά με τη ζήτηση ειδικοτήτων - δεξιοτήτων στη διάρκεια του 2010.

Στόχος ήταν η διερεύνηση της άποψης των επιχειρήσεων για την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά εργασίας ως προς τις ειδικότητες και δεξιότητες, ως προς τις προοπτικές τους και ως προς τις τυχόν ελλείψεις που διαπιστώνονται στο εργατικό δυναμικό σε σχέση με αυτές.

Τα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα αυτή, μπορούν να συ­νοψιστούν ως εξής:

• Αναδείχθηκε με σαφήνεια η αναγκαιότητα της εξειδίκευσης σε όλο το φάσμα των επαγ­γελμάτων.
• Προέκυψε με σαφήνεια η σημασία της επαγγελματικής εμπειρίας, έστω με τη μορφή της πρακτικής άσκησης ή της μαθητείας.
• Αναδείχθηκε με σαφήνεια η χρησιμότητα των οριζόντιων δεξιοτήτων (γνώση ξένων γλωσσών, γνώσεις ΗΥ και διαδικτύου, επικοινωνιακές δεξιότητες) και η σημασία του εργασιακού ήθους.

Η ζήτηση για δεξιότητες υψηλού επιπέδου αυξάνει με ταχύτερους ρυθμούς σε σχέση με τη συνολική ζήτηση.